İslamiyet Öncesi Türk Devletleri Kültür ve Medeniyetleri
1.Devlet Yönetimi
1.a Hükümdarın Görevleri
İslam öncesi Türk Devleti hükümdarlarının halkını korumak,adaleti sağlamak,açları doyumak gibi görevleri vardır.
1.b Hükümdarın Kullandığı Ünvan ve Semboller
Sembolleri ; Nevbet ( Davul ) , Kemer ( Kur ) , Kamçı ( Berge ) , Ordu , Toy ( Ziyafet ) , Örgin ( Taht ) , Kılıç , Yay , Kopuz , Otağ ( Çadır )
Ünvanları ; Han , Hakan , Yabgu , Kağan , İlteber , İlteriş , İdikut , Erkin , Tanhu , Şanyu
( Şanyü : Mete Han )
( İl Kağan : Bumin Kağan )
( İlteber : Kutluk Kağan )
1.c Gök Tanrı'nın Hükümdara Verdiği Yetkiler
Kut ( siyasi ) , Küç ( askeri ) , Ülüş ( Ekonomik )
1.d İkili Teşkilat ( Federatif Devlet Anlayışı )
Ülke doğu ve batı olarak ayrı hükümdarlarca yönetilir. Asıl devlet doğu kanadındadır. Batı kanadını Yabgu yönetir. İç işlerinde serbest dış işlerinde hakana bağlıdır. Devletleri olumsuz etkilemiştir. Asya Hun Devleti'nde üçlü teşkilat vardır.
1.e Kurultay ( Toy/Kengeş )
Sadece danışma meclisi değildir. Gerekli hallerde hükümdarı görevden alabilir. Bazen danışma bazen karar organıdır. Katılan tüm üyelere "toygun" denir.
Hakan , Hatun , Boy beyleri , İleri Gelenler , Komutanlar ve Hanedan Üyeleri katılır.
Hazarlarda İhtiyarlar Meclisi iken Peçenekler de bu meclis Komentom adını alır.
1.f Devlet Görevlileri
Apa ( Sivil Yönetici )
Tudun ( Vergi Memuru )
Tutuk ( Askeri Vali )
Tarkan ( Komutan )
Subaşı ( Oğuzlarda komutan )
Böri ( Köktürklerde kağan muhafızı )
Nazır ( Bakan )
Bitikçi/Tamgacı ( Yazıcı )
Buyruk ( Bakan )
Ağılığ ( Hazineden sorumlu )
Otacı ( Hekim/Tabip )
Yarlığ
Yargucı ( Hakim )
Tigin ( Hükümdarın oğlu )
Şad ( Deneyimli Tigin )
2.Sosyal Hayat
Ög : Anne
Köng : Baba
Monogomi : Teş eşlilik
Törün : Düğün
Şölen : Halk eğlencesi
Yurt : Halkın kaldığı çadır
devlet _ il
millet _ budun
boy _ bod
sülale _ urug
aile _ oguş
3.Hukuk
Töreler yazısız hukuk kurallarıdır. Törelerin ilk 4 maddesi dışında diğer maddeleri Hakan'ın isteği ile kurultay kararı ile değiştirilebilir.
Hapis cezaları 10 günü geçmez ama ölüm cezaları vardır.
Vatandaş ve devletin karşılıklı olarak görev ve sorumluluklarının belirlendiği yazısız sözleşmeye "tüz" denir.
Adalet _ könilik
İyilik _ uzlık
Bağımsızlık _ oksızlık
4.Ordu
İslamiyet öncesi Türk Devletlerinde Hazarlar dışındaki devletler ordularında paralı asker bulundurmamıştır. Ordu millet anlayışı vardır.
Savaş öncesi düşmanın durumunu öğrenmek amacıyla gönderilen keşif birliğine "yelme" adı verilir.
Mete Han'ın tahta çıktığı tarih Kara Kuvvetleri'nin kuruluş yıldönümüdür. ( M.Ö 200 )
Mete Han'ın bulduğu onlu sistem ;
onbin _ tümen _ tümenbaşı
bin _ tabur _ binbaşı
yüz _ bölük _ yüzbaşı
on _ takım _ onbaşı
Türkler ordularda konserve yapımı , ceket ve pantolon giyilmesi ve üzengi yapımında diğer devletlere öncü olmuştur.
Ordularda kullanılan savaş taktikleri ; hilal , turan , sahte ricat ve kurt kapanıdır.
5.Bilim, Sanat ve Spor
Güneş yılı esaslı 12 hayvanlı Türk takvimi kullanmışlardır.
Hicri takvimi Türkiye'de kullanmıştır ve ay yılı takvimidir.
Celali Takvim Ömer Hayyam tarafından yapılan güneş yılı takvimidir. Büyük Selçuklu Devleti ve Babürlüler bu takvimi kullanmışlardır.
Rumi Takvim güneş yılı esaslıdır ve Osmanlı Devleti kullanmıştır.
Miladi Takvim ( Gregoryen ) güneş yılı takvimidir ve Türkiye Cumhuriyeti de kullanmıştır.
5.1 Sanat Dalları
Dokumacılık, çadırcılık, kilim ve halıcılıkla uğraşmışlardır. Dünya'nın en eski halısı Türklere aittir.
Madencilik ( Altın Adam Zırhı )
Minyatür sanatını Uygurlar başlatmıştır.
Resim sanatıyla uğraşanlara ressam anlamına gelen Bedizci denir.
Heykel sanatının temeli Balbal Taşları'na dayanır.
Fresk yaş sıva ve alçı üzerine resim çizme sanatıdır.
İskitler ve Hunlardan kalan eserler Rusya'nın Ermitaj müzesinde sergilenmektedir.
6.Din ve İnanış
Türklerin inanışları ; doğalar kültü, Atalar kültü, Yer-Gök-Su Kültü ve Totemizm ( ongunluk )
Balbalın diğer ismi bengütaş'tır.
Elif Bengütaş Türkiye'nin ilk heykel sanatçısıdır.
Kam ( baksı ) _ din adamı
Eşük _ kefen
iduk _ kutsal yer
Tamu _ cehennem
Uçmağ _ cennet
Kült _ inanç
Sagu _ Ağıt
7.Müzik
Kithara _ Türk kanunu
Küg _ melodi
Kopuz _ saz
Çevgen _ müzik aleti
İr _ beste
Davul _ nevbet
8.Spor
Dünyada ilk kez milletlerası yarışmayı Kırgızlar yapmıştır.
Seğirtme _ yaya yarışları
Tepük _ futbol
Küreş _ Güreş
9.Yazı, Dil ve Edebiyat
İlk milli alfabe Orhun Alfabesidir. Diğer milli alfabeler Köktürk ve Uygur alfabeleridir. Bunların dışında Türkler Soğd,Çin,Kiril,Fars,Arap ve Latin alfabeleri kullanmışlardır.
9.1 Orhun Abideleri
Kutluk Devleti zamanında Çince ve Orhonca yazıldı.
Günümüzde Moğolistan sınırları içinde bulunur.
Hükümdarın halka karşı görevleri ve çin entrikaları anlatılır.
İlk siyasetname örneğidir.
Runik yazı çeşidi ile yazılmıştır.
İlk bulunan kelime Tengri'dir.
Çözen dil bilimci W.Thomsen'dir.
Vezir Tonyukuk, Bilge Kağan ve Kültigin adına yazılmıştır.
İlk Türk tarihçisi ve yazarı olarak Vezir Tonyukuk kabul edilir. (745)
En eski yazıtlar Yenisey Yazıtlarıdır fakat çözülememiştir.
Bugut yazıtları _ Köktürkler'e ait en ski yazıttır
Terhin yazıtları , Karabalgasun yazıtları ve Moyen Çur yazıtları Uygurlar'a aittir.
Yenisey Yazıtları _ Kırgızlar
9.2 Sözlü Edebiyat
Sav _ atasözü
Koşuk _ şiir,şarkı,türkü
Sagu _ ağıt
Hikaye _ dede korkut hikayeleri
9.3 Destanlar
Alp Er Tunga, Şu Destanı _ İSKİTLER
Oğuz Kağan _ ASYA HUN DEVLETİ
Ergenekon, Bozkurt _ KÖKTÜRK
Türeyiş, Göç _ UYGURLAR
Attila , Sihirli Geyik _ AVRUPA HUN DEVLETİ
Manas _ KIRGIZLAR
Şan Kızı _ BULGARLAR
Bitikçi/Tamgacı ( Yazıcı )
Buyruk ( Bakan )
Ağılığ ( Hazineden sorumlu )
Otacı ( Hekim/Tabip )
Yarlığ
Yargucı ( Hakim )
Tigin ( Hükümdarın oğlu )
Şad ( Deneyimli Tigin )
2.Sosyal Hayat
Ög : Anne
Köng : Baba
Monogomi : Teş eşlilik
Törün : Düğün
Şölen : Halk eğlencesi
Yurt : Halkın kaldığı çadır
devlet _ il
millet _ budun
boy _ bod
sülale _ urug
aile _ oguş
3.Hukuk
Töreler yazısız hukuk kurallarıdır. Törelerin ilk 4 maddesi dışında diğer maddeleri Hakan'ın isteği ile kurultay kararı ile değiştirilebilir.
Hapis cezaları 10 günü geçmez ama ölüm cezaları vardır.
Vatandaş ve devletin karşılıklı olarak görev ve sorumluluklarının belirlendiği yazısız sözleşmeye "tüz" denir.
Adalet _ könilik
İyilik _ uzlık
Bağımsızlık _ oksızlık
4.Ordu
İslamiyet öncesi Türk Devletlerinde Hazarlar dışındaki devletler ordularında paralı asker bulundurmamıştır. Ordu millet anlayışı vardır.
Savaş öncesi düşmanın durumunu öğrenmek amacıyla gönderilen keşif birliğine "yelme" adı verilir.
Mete Han'ın tahta çıktığı tarih Kara Kuvvetleri'nin kuruluş yıldönümüdür. ( M.Ö 200 )
Mete Han'ın bulduğu onlu sistem ;
onbin _ tümen _ tümenbaşı
bin _ tabur _ binbaşı
yüz _ bölük _ yüzbaşı
on _ takım _ onbaşı
Türkler ordularda konserve yapımı , ceket ve pantolon giyilmesi ve üzengi yapımında diğer devletlere öncü olmuştur.
Ordularda kullanılan savaş taktikleri ; hilal , turan , sahte ricat ve kurt kapanıdır.
5.Bilim, Sanat ve Spor
Güneş yılı esaslı 12 hayvanlı Türk takvimi kullanmışlardır.
Hicri takvimi Türkiye'de kullanmıştır ve ay yılı takvimidir.
Celali Takvim Ömer Hayyam tarafından yapılan güneş yılı takvimidir. Büyük Selçuklu Devleti ve Babürlüler bu takvimi kullanmışlardır.
Rumi Takvim güneş yılı esaslıdır ve Osmanlı Devleti kullanmıştır.
Miladi Takvim ( Gregoryen ) güneş yılı takvimidir ve Türkiye Cumhuriyeti de kullanmıştır.
5.1 Sanat Dalları
Dokumacılık, çadırcılık, kilim ve halıcılıkla uğraşmışlardır. Dünya'nın en eski halısı Türklere aittir.
Madencilik ( Altın Adam Zırhı )
Minyatür sanatını Uygurlar başlatmıştır.
Resim sanatıyla uğraşanlara ressam anlamına gelen Bedizci denir.
Heykel sanatının temeli Balbal Taşları'na dayanır.
Fresk yaş sıva ve alçı üzerine resim çizme sanatıdır.
İskitler ve Hunlardan kalan eserler Rusya'nın Ermitaj müzesinde sergilenmektedir.
6.Din ve İnanış
Türklerin inanışları ; doğalar kültü, Atalar kültü, Yer-Gök-Su Kültü ve Totemizm ( ongunluk )
Balbalın diğer ismi bengütaş'tır.
Elif Bengütaş Türkiye'nin ilk heykel sanatçısıdır.
Kam ( baksı ) _ din adamı
Eşük _ kefen
iduk _ kutsal yer
Tamu _ cehennem
Uçmağ _ cennet
Kült _ inanç
Sagu _ Ağıt
7.Müzik
Kithara _ Türk kanunu
Küg _ melodi
Kopuz _ saz
Çevgen _ müzik aleti
İr _ beste
Davul _ nevbet
8.Spor
Dünyada ilk kez milletlerası yarışmayı Kırgızlar yapmıştır.
Seğirtme _ yaya yarışları
Tepük _ futbol
Küreş _ Güreş
9.Yazı, Dil ve Edebiyat
İlk milli alfabe Orhun Alfabesidir. Diğer milli alfabeler Köktürk ve Uygur alfabeleridir. Bunların dışında Türkler Soğd,Çin,Kiril,Fars,Arap ve Latin alfabeleri kullanmışlardır.
9.1 Orhun Abideleri
Kutluk Devleti zamanında Çince ve Orhonca yazıldı.
Günümüzde Moğolistan sınırları içinde bulunur.
Hükümdarın halka karşı görevleri ve çin entrikaları anlatılır.
İlk siyasetname örneğidir.
Runik yazı çeşidi ile yazılmıştır.
İlk bulunan kelime Tengri'dir.
Çözen dil bilimci W.Thomsen'dir.
Vezir Tonyukuk, Bilge Kağan ve Kültigin adına yazılmıştır.
İlk Türk tarihçisi ve yazarı olarak Vezir Tonyukuk kabul edilir. (745)
En eski yazıtlar Yenisey Yazıtlarıdır fakat çözülememiştir.
Bugut yazıtları _ Köktürkler'e ait en ski yazıttır
Terhin yazıtları , Karabalgasun yazıtları ve Moyen Çur yazıtları Uygurlar'a aittir.
Yenisey Yazıtları _ Kırgızlar
9.2 Sözlü Edebiyat
Sav _ atasözü
Koşuk _ şiir,şarkı,türkü
Sagu _ ağıt
Hikaye _ dede korkut hikayeleri
9.3 Destanlar
Alp Er Tunga, Şu Destanı _ İSKİTLER
Oğuz Kağan _ ASYA HUN DEVLETİ
Ergenekon, Bozkurt _ KÖKTÜRK
Türeyiş, Göç _ UYGURLAR
Attila , Sihirli Geyik _ AVRUPA HUN DEVLETİ
Manas _ KIRGIZLAR
Şan Kızı _ BULGARLAR
