Sibirler ( Sabalar-Sabirler ) | İslamiyet Öncesi Türk Devletleri

Sibirler 

İstemi Han zamanında Köktürk Devleti'ne bağlanmışlardır. Daha sonra ise Hazarların egemenliğine girmişlerdir.

Kıpçaklar | İslamiyet Öncesi Türk Devletleri

Kıpçaklar

• Kıpçakların Oğuzlarla olan mücadeleleri  Dede Korkut Hikayeleri'ne Ruslarla olan mücadeleleri ise Rusların İgor Destanı'na konu olmuştur.
• Kıpçakların Codex Cumanicus adlı sözlükleri vardır.

Başkurtlar ( Kurd ) | İslamiyet Öncesi Türk Devletleri

Başkurtlar

• 1730-36 yılında Rusya'ya başkaldırmışlardır.
• Günümüzde Rusya içinde yaşarlar.
• Zeki Velidi Togan Başkurtlar'ın önemli bilim adamlarındandır.

Akhunlar | İslamiyet Öncesi Türk Devletleri

Akhunlar

İpek yolu için mücadele etmişler ve Göktürler ve Sasaniler tarafından yıkılmışlardır. Daha sonra Göktürkler'de Bizans ile ittifak kurup Sasaniler'i yıkmışlardır.

Türgişler | İslamiyet Öncesi Türk Devletleri

Türgişler

• Bilinen ilk Türk hükümdarı Baga Tarkan'dır ve kendi adına para bastırmıştır. 
• Kendi adına para bastıran ilk Türk devletidir.
• Sulu Kağan döneminde Emeviler ile mücadele ederek Orta Asya'nın araplaşmasını engellemişlerdir.
• 766 yılında Karluklar tarafından yıkılmışlardır.

Bulgarlar | İslamiyet Öncesi Türk Devletleri

Bulgarlar

• Bulgarlar Kubrat tarafından kurulmuştur.
• İslamiyeti kabul eden ilk Türk devleti İtil Bulgarlarıdır. ( Orta Asya için Karahanlılar )
• Tuna Bulgarları ise Reis Han zamanında hristiyanlığı kabul etmiştir.
• Tuna Bulgarları çar ünvanını kullanmışlardır ve Çar ünvanını ilk kez kullanan Türk hükümdar Simon'dur.
• Zamanla milli benliklerini kaybederek asimile olmuşlardır.
• İbni Fadlan Rihle isimli seyahatnamesinde İtil Bulgarlarından bahseder.

Oğuzlar( Uzlar) | İslamiyet Öncesi Türk Devletleri

 Oğuzlar   (Uzlar )

• Türk milletinin en kalabalık  ve hem siyaset hem de uygarlık alanından en önemli rolü oynayan koludur.
• İslamiyeti kabul edenler Oğuz , hristiyanlığı kabul edenleri Uz adını almışlardır.
• Uzlar günümüzde Romanya'nın Gagavuz bölgesinden yaşamaktadırlar.
• Oğuzlar'da Malazgirt'te Peçenekler gibi Bizans'ın safından Büyük Selçuklu safına geçmiştir.

Peçenekler | İslamiyet Öncesi Türk Devletleri

Peçenekler

• Peçenekler boy halinde yaşamış ve devlet kuramamışlardır.
• Bizans ordularında paralı askerlik yapmışlardır.
• 1071 Malazgirt Savaşı'nda Bizans ordularındayken Büyük Selçuklu tarafına geçerek Selçuklulara yardım etmişlerdir.
• Kıpçaklar tarafından yıkılmışlardır.

Macarlar | İslamiyet Öncesi Türk Devletleri

Macarlar

• Macarlar , slavlar arasına girerek slavların birleşmesini engellemişlerdir. 
• Zamanla hristiyanlığı benimseyerek milli benliklerini yitirmişlerdir.

Hazarlar | İslamiyet Öncesi Türk Devletleri

Hazarlar

• Museviliği kabul eden tek müslüman araplarla savaşarak islamiyetin yayılmasına engel olan ilk Türk boyudur. 
• Kürk Yolu'nu kullanmışlardır.
• Yaşadıkları çağa "Hazar Barış Çağı" denilmiştir. Farklı dine mensup insanlar birarada yaşamıştır.
• Türk tarihinde ilk kez paralı asker bulunduran devlettir.
• Günümüde Polonya'da yaşayan Karaim ve ya Karaçay Türkleri Hazarların devamıdır.
• Kiev Rus Knezliği tarafından yıkılmıştır.

Kırgızlar | İslamiyet Öncesi Türk Devletleri

Kırgızlar

• Uygur Devleti'ni yıkarak Ötüken'de devlet kurmuşlardır.
• Kırgız adına ilk defa Orhun Abilerinde rastlanılmaktadır.
• Yenisey Kitabeleri ve en uzun destan olan Manas Destanı Kırgızlara aittir.
• Ölülerini yakan tek Türk kavmidir.
• Dünya tarihinde milletlerarası yarışma düzenleyen ilk devlettir.
• 1207 yılında Moğol egemenliğine girmişlerdir.

Uygurlar | İslamiyet Öncesi Türk Devletleri

Uygur Devleti ( 744 - 840 ) 

• Kurucusu Kutluk Bilge Kül Kağan'dır ve merkezi Ötüken'dir.
• Çin kaynaklarında Uygur'un kelime anlamı olarak "Akraba" ve "şahin gibi dolaşan"dır.
• Türk tarihinde ilk defa şehir  ve kasabalar kurarak sanat, ticaret ve tarımla uğraşmışlardır.
• Yerleşik yaşama geçen ilk Türk devleti olmasıyla ilk mimari eserleri vermişlerdir.
• Kurucu Kutluk Bilge Kül Kağan'ın ölümünden sonra yerine oğlu Moyen Çur geçmiştir ve Uygurlar en parlak dönemini de Moyen Çur ile yaşamıştır.
• Moyen Çur'un ölümü üzerine yerine oğlu Bögü Kağan geçmiştir ve onun döneminde Mani inancı hızla yayılmış ve bu dinin etkisiyle Uygurlar savaşcı özelliklerini yitirmiş hükümdarları Ay Tengri ünvanı almaya başlamıştır.
• Uygarlık bakımından diğer Türk devletlerinden daha ileridirler. Kendilerine özgü 18 harften oluşan Uygur alfabesini kullanmışlardır. 
• Çinlilerdem kağıt ve matbaayı alarak ilk kez kütüphane kuran Türk devleti olma özelliğini Uygurlar kazanmıştır.
• Bögü Kağan'dan sonra yerine Baga Tarkan geçmiştir.
• Medeniyette çok ileri giden Uygurlar Orta Oyunu'nu bularak Türk tiyatrosunun temellerini atmışlardır.
• Uygurlar pandomim, şan ve opera yapmışlardır.
• Uygurlar töreleri yazılı hale getirmişlerdir.
• Türk bankacılığının temellerini atmışlar ve vakıf kurmuşlardır.
• İlk planlı programlı eğitim kurumlarını kurmuşlardır. Fakat Asya Hunlarının eğitimi programsızdır,örgün değildir.
• Uygurlar döneminde minyatür sanatının ilk örneklerine rastlanır.
• Moğolların Türkleşmesinde etkili olmuşlar ve Benim Hocam adıyla anılmışlardır.
• Uygurlar Osmanlı ve Selçuklu mimarisini etkilemişlerdir.
• Kırgızlar tarafından yıkılan Uygurlar, Kansu ve Turfan olarak ikiye ayrılmışlardır.

Köktürk Devleti | İslamiyet Öncesi Türk Devletleri

Köktürk Devleti ( 552-659 )

• Kurucusu Bumin Kağan , başkenti Ötüken'dir.
• Asya Hunlarından sonra ilk defa Orta Asya'da siyasi birliği sağlamışlardır.
• Türk adını devlet adı olarak kullanan ilk Türk devletidir.
• Köktürk Devleti, Avarlar'ı yıkan devlettir.
• Ergenekon destanına göre Köktürk Devleti'ni kuran kabile Aşına adıyla bilinir.
• İslamiyet öncesi kuralan devletler içerisinde en geniş topraklara sahip olan devlettir.
• Köktürk Devleti ipek yolu için Bizans ile ittifak kurup Sasanilerle mücadele etmişlerdir.
• Tarihte Orta Asya'da Bizans'a ilk resmi heyet Köktürler zamanında gönderilmiştir.
• Köktürklerde devlet ve millet bilinci milliyetçilik anlayışı ile benimsenmiştir.
• Bumin Kağan'ın ölümüyle yerine oğlu Mukan Kağan'ın geçmesiyle Köktürkler en parlak dönemini yaşamıştır.
• Köktürk Devleti ikiye ayrılmış ve zamanla ikisi de Çin egemenliğine girmiştir.
• Köktürk Devleti'nin batı kanadını yöneten İstemi Yabgu 567'de Sasaniler ile ittifak kurup Akhunlar Devleti'ne son vermiştir.
• Mukan Kağan'ın ölümünden sonra yerine geçen Tapa Kağan budizmi benimsemiştir.
• Köktürk Devleti Hunlar zamanında yapılan Tötü kanalını kullanmışlardır.
• Türk tarihinde ilk milli istiklal ayaklanmasını başlatan Kürşat olmuştur. Ayrıca Kürşat'tan sonra Nişufu adında biri daha isyan etmiştir.

II.Köktürk ( Kutluk ) Devleti ( 682-744 )

• Kurucusu Kutluk Kağan'dır ve derleyen toparlayan anlamına gelen İlteriş ünvanını almıştır.
• Başkenti Köktürk Devleti gibi Ötüken'dir.
• Orhun Abideleri bu devlet zamanında (8.YY) yazılmıştır. 
• Orhun Abideleri Vezir Tonyukuk , Bilge Kağan ve Kültigin adına dikilmiştir.
• İlk milli alfabe Göktürler tarafından oluşturulmuştur.
• II.Köktürk Devleti Uygurlar tarafından yıkılmıştır.

Avarlar | İslamiyet Öncesi Türk Devletleri

Avarlar 

• 6.YY'da Orta Asya'da kurulup Bayan Han önderliğinde Avrupa'ya göç ederek bugünkü Romanya toprakları üzerinde büyük bir devlet kurmuşlardır.
• Avarlar, İstanbul'u kuşatan ilk Türk devletidir. Bu kuşatmayı Sasaniler ile birlikte yapmıştır.
• Üzengi kullanımını Avrupa'ya öğretmişler ve hristiyanlığı benimsemişlerdir.
• Töles isyanı ve Franklar tarafından 805 yılında yıkılmışlardır.

Avrupa Hun Devleti | İslamiyet Öncesi Türk Devletleri

Avrupa Hun Devleti ( 375-469)

• Kavimler Göçü'nden sonra Balamir önderliğinde Orta Macaristan'a yerleşerek Avrupa'daki ilk Türk devleti'ni kurmuşlardır.
• Avrupa Hun Devleti en parlak dönemini Attila zamanında yaşamıştır.
• Balamir'den sonra başa gelen Uldız Anadolu'ya seferler düzenlemiştir.
• Attila Bizans'ı Margos ve Anatolyus Antlaşmalarıyla vergiye bağlamıştır.
• Attila Batı Roma'yı ; Papa'nın ricası (I.Leon) , Roma'nın hristiyanlarca kutsal sayılması ve Sasani tehlikesi nedeniyle almaktan vazgeçmiştir.
• Almanların Nibelungen Destanı'nda Attila Etzel adıyla anlatılmatadır.
• Attilla 1453 yılında ölmüştür. Attila'dan sonra yerine oğulları İlek, Dengizlik ve İrnek geçmiştir. 
• Avrupa Hun Devleti iç isyanlar sonucu yıkılmıştır.
• Avrupa Hun Devleti'nin Avarlar ile ortak özelliği hem Orta Asya hem de Avrupa'da kurulmuş olmalarıdır.

Kavimler Göçü | Nedenleri ve Sonuçları

Kavimler Göçü ( 375 )

Hun Devleti'nin parçalanmasından sonra Çin egemenliğine girmek istemeyen Kuzey Hunları Karedeniz'in Kuzeyi'inden Avrupa'ya doğru göç etmişlerdir. Bu göç sırasında Balamir önderliğindeki Hunlar önlerine çıkan Ostrogotlar , Vizigotlar , Germenler , Vandallar gibi barbar kavimleri Avrupa içlerine göç etmeye zorlamışlardır. Tarihte bu olaya kavimler göçü denmiştir.

Kavimleri Göçü'nün sonuçları ;

• Avrupa'nın etnik yapısı değişikliğe uğradı ve bugünkü Avrupa'nın temeli atıldı.
• Hunların baskısından kaçan barbarlar Doğu Roma toprakları üzerinde 13 feodal beylik oluşturdu ve feodalite ortaya çıktı.
• Roma İmparatorluğu doğu ve batı olmak üzere ikiye ayrıldı. Batı Roma kısa sürede yıkıldı.
• Avrupa'da hristiyanlık yayıldı buna bağlı olarak kilise ve papalık güçlendi. Skolastik düşünce yayıldı.
• Türklerin yaşam tarzı Avrupa'da tanındı.

Büyük Hun İmparatorluğu | İslamiyet Öncesi Türk Devletleri

Büyük Hun İmparatorluğu MÖ III.yy - MS III.yy

• Bilinen ilk Türk devletidir.
• Merkezi ötüken şehridir.
• Hun kelimesi kavim,halk,topluluk anlamlarına gelir.
• Orta Asya'daki tüm Türk boylarını tek bir bayrak altında toplamıştır.
• Bilinen ilk Türk hükümdarı Teoman ve en önemli hükümdarı ise Metehan'dır.
• Onlu sistemi kullanmışlardır. ( m.ö 209 )
• İpek yolu için Çin ile mücadele etmişlerdir ve denetimini sağlamışlardır.
• Ki-Ok'tan itibaren Çinlileşmeye başlamışladır.
• Zamanla Kuzey ve Güney olarak ikiye ayrılmışlardır.
• Çin Seddi'nin yapılmasına neden olan devlettir.
• Millet ve vatan sevgisinden bahseden ilk hükümdar Metehan'dır.
• Oğuz Kağan Destanı Mete Han'ın anlatıldığı döneme aittir.
• Mete'nin ülkeyi prenler arasında bölüştürerek yönetmesi nedeniyle Hun devleti zayıflamış ve Çin entrikaları yüzünden ülkede iç karışıklıklar ortaya çıkmıştır.
• M.Ö 54 tarihinde Kuzey ve Güney olarak ikiye ayrılmışlardır. Kuzey Hun Devleti Batıya göç ederken Güney Hunları Çin hakimiyetine girmişlerdir.

1.İskitler ( Sakalar ) | İslamiyet Öncesi Türk Devletleri

      İSKİTLER ( SAKALAR ) M.Ö VII.yy

• İskitler (M.Ö 8.yy) , Sakalar adıyla da bilinir ve bilinen ilk türk topluluğudur. 
• Bilinen ilk kadın hükümdar Tomris'dir.
• İskitler , Alp Er Tunga ve Şu destanlarına sahiptir.
• Bozkırların Kuyumcuları olarak tanınmışlardır.
• Sanatta hayvan motiflerinin ve bozkır kültürünün temellerini atmışlardır. At koşum takımlarını hazırlamışlar , eyerleme ve üzengi yapmışlardır.
• Firdevsi'nin Şehname isimli eserinde  Afresiyab olarak geçen hükümdar Alp Er Tunga'dır.

Göçlerin Nedenleri ve Sonuçları

Orta Asya Türkleri'nin göç etmesinin nedenleri ;

• İklim koşulları
• Salgın hastalıklar
• Kuraklık
• Hızlı nüfus artışı

Siyasi nedenleri ;

• Boylar arası mücadeleler
• Dış güçlerin baskısı ( moğol , çin , kitan )
• Cihan anlayışı

Bu göçlerin sonuçları ise ;

• Değişik kültürlerle etkileşime girmişlerdir.
• Türk kültür ve medeniyeti geniş alanlara yayılmıştır.
• Türkler göç ettikleri yerlerde büyük ve köklü medeniyet kurmuşlardır.
• Türkler göç ettikleri yerlerdeki toplumlara tarım,hayvancılık ve madenciliği öğretmişlerdir.
• Türk tarihinin araştırılmasını zorlaştırmıştır.
• Bazı türk toplulukları zamanla milli benliklerini yitirmişledir.

Orta Asya Kültür Merkezleri

Orta Asya'da birçok kültür merkezi bulunmaktadır.

Anav Kültürü ; Batı Türkistan'da Aşkabat yakınlarında ortaya çıkarılmış en eski kültürdür.

Afanesyova Kültürü ; Altay-Sayan dağlarının kuzeybatısında ortaya çıkarılmıştır. Türklerin en eski kültürüdür.

Androva Kültürü ; Hazar Denizi'nden Ural Dağları'na kadar olan bölgede en geniş yayılma alanına sahip kültürdür.

Tagar Kültürü ; Abakan bölgesindedir. En gelişmiş kültürdür.